Phu trầm là một nghề truyền thống đầy bí ẩn và nguy hiểm, nơi những người thợ phải đối mặt với muôn vàn rủi ro trong rừng sâu để săn lùng loại gỗ quý hiếm được mệnh danh là "vàng đen". Trầm hương, với giá trị kinh tế cực cao, đã thu hút nhiều người dấn thân vào nghề này, nhưng đằng sau đó là những câu chuyện đầy gian nan, thậm chí đánh đổi bằng cả tính mạng.
Nghề đi rừng tìm kiếm và khai thác trầm hương, thường gọi là “đi điệu”, xuất hiện từ hàng trăm, thậm chí là hàng ngàn năm trước. Từ các triều đại phong kiến, trầm đã được coi là sản vật quý hiếm cần cống nạp cho hoàng tộc. Chỉ những người thực sự can đảm và giàu kinh nghiệm mới dám dấn thân vào nghề này. Họ phải đối mặt với muôn vàn nguy hiểm, học cách nhận biết cây dó bầu có trầm qua những dấu hiệu đặc biệt mà người thường không thể nhận ra, tuân thủ các quy tắc trong nghề, tôn thờ Thần Mẫu Trầm Hương – người được cho là đã tạo ra trầm hương.
Phu trầm thường chọn mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau để vào rừng. Thời tiết lúc này ít mưa, đường đi khô ráo, giảm nguy cơ lũ quét và trơn trượt. Tuy nhiên, đây cũng là mùa thú dữ đi kiếm ăn nên phải đặc biệt cảnh giác. Nhiều phu trầm kinh nghiệm còn xem ngày giờ tốt trước khi xuất hành. Mỗi đoàn phu trầm phải mang đầy đủ: dao phát rừng, la bàn, dây thừng, thuốc men (đặc biệt là thuốc sốt rét), lương thực đủ dùng. Quan trọng nhất là bật lửa và muối - thứ được xem như "vật hộ mệnh" chống thú dữ và bảo quản thực phẩm. Khi vào rừng, phải tuyệt đối kiêng kỵ không được cãi vã, không nói điều xui xẻo, trước đó không được gần gũi vợ, trước khi chặt cây, phải khấn xin thần rừng...
Mỗi chuyến đi tìm trầm thường kéo dài hàng tháng trời trong điều kiện thiếu thốn đủ thứ. Có người may mắn tìm được khối trầm hoặc kỳ nam vài kg, bán được hàng tỷ đồng và đổi đời chỉ sau một chuyến đi. Nhưng cũng có khi tay trắng sau hàng tháng trời ròng rã trèo đèo lội suối, bởi trong hàng nghìn cây Dó bầu mới có 1 cây có khả năng tạo trầm. Chưa kể nguy cơ bị cướp, rắn độc cắn mà không kịp chữa trị, phải bỏ mạng nơi rừng thiêng, nước độc.
Ngày nay, dù có sự hỗ trợ của các thiết bị định vị, công nghệ hiện đại nhưng việc “ngậm ngải tìm trầm” vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, hiểm nguy. Người làm nghề phải lặn lội vào rừng sâu, đối mặt với thú dữ, muỗi vắt, bệnh sốt rét, bị cướp. Do nguồn trầm hương tự nhiên ở Việt Nam gần như cạn kiệt nên nhiều người đánh liều, xuất ngoại tìm trầm ở những quốc gia như Lào, Thái Lan, Campuchia, Indonesia… Thường phải trốn chạy, đối mặt với nguy cơ bị bắt, bị bắn khi bỏ chạy do vi phạm pháp luật của các nước sở tại.
Nghề phu trầm không chỉ là một công việc, mà còn là cuộc phiêu lưu đầy máu và nước mắt. Đằng sau mỗi khối trầm quý giá là mồ hôi, xương máu và cả sinh mạng của những người đi rừng. Ngày nay, khi trầm tự nhiên ngày càng khan hiếm, nghề phu trầm đang dần trở thành một phần của quá khứ. Tuy nhiên, những câu chuyện về hành trình săn "vàng đen" của rừng vẫn mãi là một cá khúc bi tráng và cả nỗi đau của những người phu trầm.
