Trầm hương từ lâu đã được coi là một trong những loại hương liệu quý giá nhất, không chỉ bởi mùi thơm đặc trưng mà còn nhờ những công dụng trong y học, tâm linh và thương mại. Tại châu Á, mỗi quốc gia đều có cách sử dụng trầm hương riêng, phản ánh nét văn hóa, tín ngưỡng và lịch sử đặc sắc. Bài viết này sẽ khám phá vai trò của trầm hương trong đời sống của các nền văn minh châu Á, từ Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam, Hàn Quốc, Ấn Độ cho đến khu vực Đông Nam Á và Trung Đông.
Trung Quốc: Từ Y học cổ truyền đến Nghi lễ tôn giáo
Trầm hương đã xuất hiện trong văn hóa Trung Hoa từ thời nhà Hán (206 TCN–220 SCN), được sử dụng đa dạng trong y học, thơ ca và nghi lễ. Trong y học cổ truyền, người Trung Quốc dùng trầm hương để trị các bệnh về tiêu hóa, hô hấp và giảm đau. Các thầy thuốc xưa tin rằng trầm có tính ấm, giúp lưu thông khí huyết và an thần. Trầm hương cũng trở thành nguồn cảm hứng trong thư pháp, hội họa và thi ca, tượng trưng cho sự thanh cao, tĩnh tại.
Đến thời nhà Tống (thế kỷ 11 – 12), trầm hương được nhập khẩu với số lượng lớn từ Đông Nam Á để sử dụng trong các nghi thức tôn giáo, đốt hương cúng dường và điều hòa năng lượng phong thủy.
Nhật Bản: Nghệ thuật thưởng hương Kōdō
Trầm hương du nhập vào Nhật Bản từ thế kỷ 6 thông qua giao thương với Trung Quốc và Hàn Quốc, sau đó phát triển thành một nghệ thuật tinh tế – Kōdō (Đạo hương).
Người Nhật không chỉ đốt trầm mà còn "thưởng thức" hương thơm như một hình thức thiền định, giúp tĩnh tâm và rèn luyện sự nhạy cảm của giác quan, hình thành Nghệ thuật "nghe hương" (monkō). Trong đó, kyara – loại trầm quý hiếm nhất – được ví như "vàng lỏng", chỉ dành cho giới quý tộc và thiền sư.
Đến thời kỳ Heian (794 – 1185) và Edo (1603 – 1868), trầm hương trở thành biểu tượng của địa vị xã hội, thường xuất hiện trong các nghi lễ hoàng gia và thiền viện.
Việt Nam: Từ Y học đến Thương mại Quốc tế
Việt Nam là một trong những nguồn cung cấp trầm hương chất lượng cao cho thế giới, đặc biệt là kỳ nam – loại trầm quý nhất.
Trong Y học cổ truyền của người Việt, trầm được dùng dưới dạng bột, nước sắc hoặc cồn thuốc để chữa đau bụng, buồn nôn, lo âu và mất ngủ. Từ thời chúa Nguyễn (thế kỷ 16), trầm hương Việt Nam được xuất khẩu sang Trung Quốc, Nhật Bản thông qua cảng Hội An, trở thành nguồn thu quan trọng cho ngân khố.
Trong Phật giáo & Tâm linh, trầm hương được đốt trong chùa chiền để thanh tẩy không gian, hỗ trợ thiền định. Chuỗi hạt trầm 108 hạt cũng là pháp khí phổ biến trong tu tập.
Hàn Quốc: Biểu tượng quyền lực hoàng gia
Tại Hàn Quốc, trầm hương không chỉ dùng trong y học mà còn là biểu tượng của địa vị xã hội. Vua Munjong (thế kỷ 15) đã dùng trầm hương để điều trị bệnh gout và các chứng bệnh khác. Vòng tay làm từ trầm hương được hoàng gia và quý tộc đeo như vật phẩm phong thủy, vừa để bảo vệ sức khỏe, vừa thể hiện quyền lực.
Ấn Độ: Kinh Vệ Đà & Y học Ayurveda
Trầm hương có lịch sử lâu đời tại Ấn Độ, xuất hiện trong các văn bản cổ như Rig Veda và Sushruta Samhita. Trong các nghi lễ Hindu, trầm được đốt trong các đền thờ để kết nối với thần linh, thanh tẩy không gian.
Từ thế kỷ 2 SCN, trầm hương đã trở thành mặt hàng quan trọng trên Con đường Tơ lụa, được các nhà sư Ấn Độ mang sang Trung Quốc. Trong Y học Ayurveda trầm có tác dụng kháng viêm, hỗ trợ tiêu hóa và an thần, thường được kết hợp với các loại thảo dược khác.
Đông Nam Á & Trung Đông: Trung tâm thương mại Trầm hương
Khu vực Đông Nam Á và Trung Đông đóng vai trò quan trọng trong việc buôn bán trầm hương từ nhiều thế kỷ trước. Trầm hương từ Việt Nam, Malaysia, Campuchia được vận chuyển qua các cảng biển như Quảng Châu, Sri Lanka, sau đó đến Trung Đông qua các thương nhân Arab và Ba Tư.
Trầm hương Đông Nam Á được người Ả Rập chế biến thành oud, một loại tinh dầu đắt giá dùng trong nước hoa và nghi lễ bukhoor (đốt hương). Ở Malaysia, trầm hương hòa với dầu dừa để trị đau nhức; tại Tây Tạng, trầm được dùng trong các bài thuốc cổ truyền.
Trầm hương không chỉ là một loại hương liệu quý mà còn là cầu nối văn hóa, tâm linh và thương mại giữa các quốc gia châu Á. Mỗi nền văn minh đã phát triển cách sử dụng trầm hương độc đáo, từ y học, tôn giáo đến nghệ thuật, tạo nên một di sản phong phú vẫn còn được lưu giữ đến ngày nay. Sự hiện diện của trầm hương trong đời sống châu Á chính là minh chứng cho giá trị vượt thời gian của loại hương liệu thiêng liêng này.
