Trầm hương là một sản phẩm quý hiếm, có giá trị cao trong y học, tâm linh và công nghiệp nước hoa. Do nhu cầu lớn và nguồn trầm tự nhiên ngày càng khan hiếm, các phương pháp tạo trầm nhân tạo trên cây Dó bầu (Aquilaria crassna) đã được nghiên cứu và phát triển. Bài viết này sẽ thông tin đến các bạn 3 phương pháp được áp dụng phổ biến hiện nay.
Phương pháp cấy tạo trầm nhân tạo vật lý
Phương pháp vật lý tạo trầm bằng cách gây tổn thương cơ học lên thân cây Dó bầu, kích thích cây tiết nhựa để hình thành trầm. Các cách phổ biến bao gồm:
- Đục lỗ hoặc khoan trên thân cây: Dùng máy khoan tạo các lỗ sâu 5 – 10 cm, đường kính 0,5 – 1 cm, cách nhau 20 – 30 cm dọc theo thân cây.
- Chặt hoặc bóc vỏ: Dùng dao chặt nhẹ hoặc bóc một phần vỏ cây để cây phản ứng bằng cách tiết nhựa bảo vệ.
- Đóng đinh hoặc cắm vật cứng: Đóng đinh sắt, gỗ hoặc các vật liệu khác vào thân cây để kích thích phản ứng tạo trầm.
Sau khi gây tổn thương, cây sẽ dần hình thành trầm hương trong vòng 6 tháng đến 3 năm tùy vào mức độ tổn thương và điều kiện môi trường.
Ưu điểm của phương pháp tạo trầm vật lý là: Đơn giản, dễ thực hiện, không cần sử dụng hóa chất phức tạp; Chi phí thấp, chỉ cần dụng cụ cơ bản như dao, khoan, đinh; Thời gian ngắn (5 - 7 năm) có thể thu hoạch được; Ít rủi ro cho cây, nếu thực hiện đúng kỹ thuật, cây vẫn có thể phát triển bình thường.
Nhược điểm của phương pháp cấy trầm vật lý là hiệu suất thấp, tỉ lệ tạo trầm không cao, chất lượng trầm thường không đồng đều; Phụ thuộc vào cơ địa cây, không phải cây nào cũng phản ứng tốt với phương pháp này.
Phương pháp cấy tạo trầm nhân tạo hóa học
Phương pháp này sử dụng các hóa chất để kích thích quá trình hình thành trầm bằng cách tiêm hoặc bôi lên vết thương của cây. Các loại hóa chất thường dùng bao gồm: clorua sắt, natri bisulfit, NaCl nhằm kích thích phản ứng miễn dịch của cây, tạo ra các hợp chất thơm; Dung dịch muối hoặc khoáng chất đặc biệt để thúc đẩy quá trình tạo trầm hương trong gỗ.
Các bước thực hiện cơ bản gồm:
- Tạo vết thương trên thân cây (khoan lỗ, rạch vỏ).
- Tiêm hoặc bôi hóa chất vào vết thương.
- Bọc kín vết thương để tránh nhiễm khuẩn.
- Theo dõi quá trình tạo trầm.
Ưu điểm của phương pháp cấy tạo trầm nhân tạo hóa học là thời gian ngắn hơn phương pháp vật lý (1.5 – 2 năm có thể ra sản phảm); Chất lượng ổn định hơn nhờ kiểm soát được nồng độ hóa chất; Hiệu suất cao hơn.
Nhược điểm: Ảnh hưởng đến môi trường do hóa chất như CI, SO4, PO3 có thể ngấm vào đất, gây ô nhiễm; Nguy cơ hỏng cây nếu dùng quá liều hoặc không đúng loại khiến cây có thể chết hoặc giảm sức sống; Chi phí cao hơn, cần mua hóa chất và có kỹ thuật chính xác.
Phương pháp cấy tạo trầm nhân tạo sinh học
Phương pháp này sử dụng vi sinh vật hoặc nấm để kích thích cây Dó bầu tạo trầm. Các chủng nấm như Fusarium, Aspergillus, hoặc Lasiodiplodia được cấy vào vết thương trên thân cây, kích thích phản ứng miễn dịch và hình thành trầm hương.
Quy trình thực hiện gồm các bước cơ bản:
- Tạo vết thương trên thân cây (tương tự phương pháp vật lý).
- Cấy nấm hoặc vi khuẩn vào vết thương.
- Bảo vệ vết thương khỏi tác nhân bên ngoài.
- Theo dõi quá trình lên men và hình thành trầm.
Ưu điểm của phương pháp cấy tạo trầm sinh học là an toàn và thân thiện với môi trường, không dùng hóa chất độc hại; Chất lượng trầm gần giống tự nhiên với mùi hương và độ bền tốt hơn so với phương pháp hóa học; Hiệu quả cao hơn 2 phương pháp trên nếu chọn đúng chủng vi sinh; Thời gian tạo trầm chỉ trong khoảng 2 – 4 năm.
Nhược điểm là đòi hỏi kỹ thuật cao, cần chọn đúng loại nấm và điều kiện nuôi cấy phù hợp; Thời gian dài hơn phương pháp hóa học; Chi phí nghiên cứu ban đầu cao, cần đầu tư vào phòng thí nghiệm vi sinh.
So sánh 3 phương pháp cấy trầm nhân tạo:
| Tiêu chí | Phương pháp vật lý | Phương pháp hóa học | Phương pháp sinh học |
| Thời gian tạo trầm | 5– 7 năm | 1.5 – 2 năm | 2 – 4 năm |
| Chất lượng trầm | Trung bình | Khá | Tốt, gần tự nhiên |
| Chi phí | Thấp | Trung bình | Cao |
| Ảnh hưởng môi trường | Không đáng kể | Có thể gây ô nhiễm | Thân thiện |
Tùy vào mục đích và điều kiện, người trồng có thể lựa chọn phương pháp cấy trầm nhân tạo phù hợp. Phương pháp sinh học được đánh giá cao nhất về chất lượng và tính bền vững, trong khi phương pháp hóa học phù hợp với sản xuất nhanh. Phương pháp vật lý phù hợp với quy mô nhỏ, ít vốn. Sản phẩm thu được từ các phương pháp cũng như trong cùng 1 phương pháp nhưng kỹ thuật và hóa chất, vi nấm khác nhau, thời gian thu hoạch cũng tạo ra nhiều sản phẩm với chất lượng và mùi hương khác biệt. Việc kết hợp nhiều phương pháp cũng là hướng đi được nhiều nhà nghiên cứu khuyến nghị để tối ưu hiệu quả.
